Ҳақиқат талабгоримиз

Ҳар бир ғазал ошиқ руҳиятининг оний тасвиридир. «Фарҳод ва Ширин», «Лайли ва Мажнун» сингари достонларда эса ошиқликнинг савқи илоҳийси, ишқнинг тараннуми бадиий тимсоллар воситасида очилган, ишқ Навоий асарларининг бош мазмун-моҳиятини ташкил этади. Билъакс, «Фарҳод ва Ширин» достонини бошлар экан, шоир буни таъкидлаб ўтади:

Бу рангин саҳфа, билким, дард боғи,

Аён ҳар лоласида ишқ доғи.

Ҳазратимнинг тасвирлашича, гўдак Фарҳодни «ишқ дояси» эмизган, унинг жисми «шуълаи дард»га йўғрилган, унинг исмидаги ҳар бир ҳарф ишқнинг ҳосилаларини англатган:

Ф – фироқ,

А – андуҳ,

Р – рашк,

Ҳ – ҳажр,

О – оҳ,

Д – дард.

Навоийнинг эътирофича, «башарият кўзининг нури зиёси ишқдан», ишқ «толе қуёшидир, қайғули диллар тиканзори ундан гулшан»дир. Ошиқ «сут ичса дур бўлур, қон ичса – ёқут».

Р?С€Т› дардини чеккан ҳар ошиқ Р±РѕСЂРєРё, Ҳазрат Навоийдан мадад топа олади. Навоийнинг РёС€Т›Рё мислсиздир. РЈ РёС€Т›Т›Р° РґРѕС…РёР» инсонларнинг «ҳам тилу, ҳам кўнгли-СЋ, ҳам РєСћР·Рё РїРѕРєВ» эканини айтади. Р?РЅСЃРѕРЅ РёС€Т› ўтидан покланади.

Алишер Навоийнинг ишқ ҳақидаги назарий қарашлари «Маҳбуб ул-қулуб»да акс этган.

Шоир ишқни уч тоифага ажратади. Биринчиси – оддий одамларнинг жисмоний лаззат ва шаҳвоний нафс билан чегараланган ишқи. Унинг олий мартабаси – шаръий никоҳдир.