Жети ата. Жан-дүйнө кайрыктары

Жети ата. Жан-д?йн? кайрыктары

Мирлан Бакытович Калдыбаев

Ырдын кара с?зд?н айырмасы бар экенин ар бирибиз билебиз. Ал эми 18-кылымдагы француз драматургу Мольердин Акс??кк? айланган карапайым деген комедиясындагы кейипкер Журден мырза билген эмес. Ал бул тууралуу биринчи ирет укканда: Кырк жылдан ашуун убакыттан бери кара с?з менен с?йл?п келе жатканымды билген эмес экенмин – деп чыны менен та? калган.

Жети ата

Жан-д?йн? кайрыктары

Мирлан Бакытович Калдыбаев

© Мирлан Бакытович Калдыбаев, 2020

ISBN 978-5-4493-0136-9

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

Жети ата

Жети ата – кыргыздардагы ата текти бил??г? байланышкан генеалогиялык т?ш?н?к.

Жети атанын элдик генеалогиялык т?ш?н?к катары кабыл алынышы патриархалдык-к?чм?н салтка байланышкан. Жети ата кыргыз коомунда социалдык маанил?? роль ойногон. Салтка ылайык кыргыз коомундагы ар бир адам ?з?н?н жети атасын бил??г? тийиш болгон. Жети атасын билбеген адам кул катары кабыл алынган. 19-кылымдын аягында Кыргызстанга келген орус адамы мындай деп жазган: «Бейтааныш адам ж?н?нд? бир нерсе бил?? максатында: „Сенин жети ата? ким болгон“, деп сурашат. Бул суроого абдан так жооп беришке кыргыздын ар бир баласынын кудурети жетет». «Ким ?з?н?н жети атасын билбесе, эл безери», деп окутат кыргыздын адеп кодекси. Жети ата ?з?н? тиешел?? т?м?нк?д?й терминдер менен аталып, элдин а?-сезимине абдан тере? си?ген: ата, чо? ата, баба, буба, кубаар, жото, жете. Элдин эсинде сакталып калган «кубаары?дын куу чокусу, мадери?дин баш териси» (мадер т?шт?к диалектиде эне), «кудай кылса кубаары?дын акысы барбы?», «жото-жетесиз кул», «жетеге жетч? кек», «жети атасынан бери жиликтеп сура» деген сыяктуу к??н? т?ш?н?кт?р мындай салттын байыркылыгын ырастайт. Жети атаны с?р?шт?р?? салты уруу ичиндеги никелик мамилелерди ж?нг? салып, элдин генеалогиялык тазалыгын сактап калуу жана биол. популяциясына, ?с?п-?н?г?ш?н? ы?гайлуу шарт т?зг?н. «Ал кезде жети атасын сурап кыз бермек ырасим болгон», деп айтылат. Кыргыздар байыртадан бийик тоо шартында бири биринен обочолонуп жашагандыктан, тукумдун тазалыгын сакташ ?ч?н нике мамилелерин ж?нг? салуу зарыл болгон. Бул адат боюнча жети муун ?тм?й?нч? никеге турууга тыюу салынган. Муну илим жети муундук экзогамия деп аташат. Бул отурукташкан элдерден айырмаланып, кыргыздарда никенин жана урпак-тукумду ?ст?р??н?н ?з?нч? мад-ты иштелип чыккандыгын айгинелейт. Ушундан улам жети атасын с?р?шт?р?? салты келип чыккан.